Houtlijm, Enveloppengom, Vislijm, Universele kleefstof, Olievast, Waterafstotend en meer...

Terwijl dus de kleefstoffen zelf en de praktische toepassingen hiervan van ouds bekend zijn, en stoffen als lijm, gelatine, gummi arabicum, stijfseloplossingen en de verschillende plantenlijmen ook in de moderne techniek een grote rol spelen, weet men van de reacties, die zich bij het plakken afspelen, nog slechts zeer weinig. In het algemeen moet men aannemen, dat bij het lijmen de bekende eigenschappen van de stoffen, de adhaesie en cohaesie, een grote rol spelen. Deze beide krachten moeten voor een goede kleefstof zo groot mogelijk zijn. Dit betekent dat aan de ene kant het plakmiddel in zich zelf zo sterk moet zijn, dat de laag die zich tussen beide oppervlakken bevindt, door hierop werkende krachten niet stukgetrokken wordt. Hiernaast moet de kleefstof zo sterk op het vreemde oppervlak hechten, dat het door inwerking van dezelfde krachten niet van het oppervlak weggescheurd kan worden. Wanneer deze aanhechting in bepaalde gevallen niet voldoende groot is, behelpt men zich in de praktijk door de te lijmen oppervlakken enigszins ruw te maken. Men bereikt hiermee dat de lijm in de gevormde poriën een plek vindt om zich te verankeren. Bij niet te hard hout verankert zich de lijm in de natuurlijke poriën, wanneer men er tenminste voor zorgt dat de lijm voldoende lang vloeibaar blijft om ook werkelijk in de fijne poriën binnen te dringen. Hiertoe dient het bekende voorwarmen van het hout, waardoor het mogelijk is, dat de lijmnaad meer weerstand biedt dan het hout zelf.

Daar de fijne poriën van het hout reeds uitgesproken capillaire eigenschappen hebben, speelt de adsorptie van de lijmoplossing hierbij ook een grote rol.

Ongeveer op dezelfde wijze kan men het plakken van papier op papier en andere poreuze stoffen verklaren.

Nu zijn verreweg de meeste kleefstoffen uitgesproken colloïden, dus stoffen die niet echt in water of eventueel een ander oplosmiddel oplossen, doch als uiterst fijne deeltjes ten gevolge van een electrische lading in het oplosmiddel blijven zweven. Dit is een typische eigenschap van een groot aantal stoffen, waarvan de moleculen zeer groot zijn. Men kan het zich zo voorstellen, dat de moleculen te groot zijn om zich als bij de gewoon opgeloste stoffen tussen de kleine watermoleculen te plaatsen. Ze moeten er dan mee tevreden zijn zich met een laag van het water te omringen. De electrolytisch gesplitste aanwezige moleculen plaatsen zich in een bepaalde richting om het groote molecule, waardoor het naar buiten een bepaalde electrische lading verkrijgt.

De lijmachtige stoffen hebben nu verder de eigenschap, slechts in een bepaalde concentratie vloeibare oplossingen te geven, dus wanneer ze zo verdund zijn dat de afzonderlijke groote moleculenplaats genoeg hebben om zich ten opzichte van elkander vrij te kunnen bewegen. Wanneer nu de concentratie hooger wordt, of wanneer ten gevolge van lagere temperaturen de beweeglijkheid van de moleculen kleiner wordt, zien we dat de beweging van de grote moleculen steeds langzamer wordt, tot ze tenslotte met elkaar in aanraking komen. Ze kunnen zich nu niet meer vrij bewegen en de oplossing is geen vloeistof meer, doch wordt meer of minder vast. Daar de grote moleculen of de kleine deeltjes elkaar slechts op enkele punten aanraken, kan men zich voorstellen, dat deze vaste stof een soort sponsachtig geraamte vormt, waarbinnen zich het water nog vrij kan bewegen. Hierdoor en door de verende opbouw van het geraamte, is het geheel wel vast doch buitengewoon elastisch. Dit geheel noemen we nu een gel, wat we bij gelatine en ook bij gewone houtlijm zeer goed kennen. Een bewijs voor de hier ontwikkelde opbouw van een gel is het zogenaamde zweten van vele gelen. Wanneer ze lang blijven liggen, scheidt het gel vloeistof af; het geraamte trekt zich samen en de vloeistof, die zich binnen in bevindt, wordt naar buiten geperst. Bij vele puddings kunnen we dit verschijnsel zeer fraai waarnemen. Bij enige stoffen als lijm en gelatine is dit gel nu, wanneer het niet te veel water bevat, buitengewoon sterk. Bij het lijmen met gewone lederlijm dringt dus de vloeibare lijm in de poriën binnen, door afkoelen stolt de lijmoplossing tot een gel en nu onttrekt het droge omringende hout een deel van het water aan het lijmgel, waardoor dit steeds harder en taaier wordt. De samenhang binnen in het lijmgel tusschen de verschillende grote moleculen, wordt echter niet verbroken en hierdoor is het te verklaren, dat een dun laagje lijm zo sterk kan zijn.

Onze kalk-caseïnelijm wordt dus, wanneer ze eenmaal gegelatineerd is, niet weer door water opgelost. Als lijm is ze dus tegen vocht en water bestand, hetgeen in de praktijk ook waar blijkt te zijn. Op dezelfde feiten berusten ook de moderne kleeflakken. met het verschil, dat we hier geen oplossingen in water, doch in organische oplosmiddelen voor ons hebben. Hier speelt het in het algemeen geen rol, dat het ingedroogde gel door het oplosmiddel weer aangetast wordt, daar slechts in weinige gevallen het oplosmiddel met de lijmnaad in aanraking komt. Tegen water is de lijmnaad dan echter absoluut bestand, daar de gebruikte harsen en nitrocellulose of andere cellulose-esters in water onoplosbaar zijn. De bekende kleefstoffen en kitten op basis van nitrocellulose worden juist door het onoplosbaar zijn in water zo veel toegepast.

Het kan echter ook voorkomen, dat men van de lijmnaad verlangt, dat ze ook door oplosmiddelen niet aangetast wordt. Hier moet men dan met harsen werken, die eenmaal droog niet meer oplosbaar zijn. Men maakt in het groot gebruik van die harsen, die door eenvoudig verhitten onsmeltbaar en onoplosbaar gemaakt kunnen worden. De bekendste hiervan zijn de phenol-formaldehydeharsen, die dan ook veelvuldig toegepast worden.

Tenslotte kennen we ook een aantal stoffen, die op zich zelf vast tot halfvast zijn en door smelten geheel vloeibaar worden, dus door smelten uit een soort geltoestand in de soltoestand overgaan. Deze stoffen kunnen als kit gebruikt worden en moeten dan in gesmolten toestand: op de voorverwarmde oppervlakken gestreken worden. Hiertoe horen vele harsen, ook schellak, verder asfalt en was.

Door het feit, dat de colloïdchemische, dus de meer natuurkundige eigenschappen van een stof de mogelijkheid bepalen deze als kleefstof te gebruiken, is het te verklaren, dat zover uiteenloopende stoffen als kleefstof gebruikt worden.

Onder de natuurlijke kleefstoffen vinden we gummi arabicum, tragacanth, agar-agar, carrageen en vislijm. De kunstmatige kleefstoffen zijn lijm en gelatine, stijfsel, plantenlijm en koudlijm. Verder maakt men kleefstoffen uit St.-Jansbrood, sulfitloog, eiwit, bloed, planteneiwit, en ook uit cellulose-esters, caoutchouc, guttapercha, natuurlijke en kunstmatige harsen en tenslotte nog waterglas.