Weefsels en Vezels

Bronsdruk op weefsels

Voor het versieren van weefsels bedrukt men ze dikwijls met metaalpoeder, dus bronspoeder met hete lijm- of gelatine-oplossingen als bindmiddel. Bronspoeder verkrijgt men tegenwoordig in vele kleuren en het bestaat dan uit aluminium- of koperlegeringen. De walsen, die voor het drukken gebruikt worden, moet men met stoom verwarmen. Het bedrukte weefsel wordt na het bedrukken onmiddelijk gedroogd.

Door het gebruik van de hete lijmoplossing hecht het metaalpoeder zeer sterk aan het weefsel. Toch verbetert men dit nog aanmerkelijk door het droge bedrukte weefsel tussen zware kalanderwalsen te persen; ook de glans wordt hierdoor verhoogd.

Hoewel een groot gedeelte van het met metaal bedrukte weefsel voor carnavalkleeding gebruikt wordt, bedrukt men hier en daar stoffen die voor het dagelijks gebruik bestemd zijn met metaalpoeders, in dit geval natuurlijk uiterst dun en niet opvallend. Hier moet het metaalpoeder natuurlijk absoluut vast op het weefsel zitten en men moet betere bindmiddelen gebruiken. Gedeeltelijk gebruikt men bindmiddelen als bloedlijm, die na het drogen onoplosbaar zijn, of bindmiddelen als caoutchouc of cellulose-esters.

Men laat bv. 10 dl bloedalbumine met 15 dl water een nacht weeken, lost dan op, filtreert, voegt ¾ dl terpentijn-essence toe en mengt tenslotte met 1-3 dl bronspoeder.

Daar het bloedalbumine nooit geheel reukeloos is, vervangt men het soms door ei-albumine, hetgeen echter veel duurder is.

Soms neemt men caoutchouc als bindmiddel. Hiertoe lost men caoutchouc in benzine op en mengt nu 1000 dl van de oplossing met 100-150 dl bronspoeder.

Voor het drukken van zeer fijne dessins gebruikt men cellulose-acetaat als bindmiddel. Ook een oplossing van cellulose in koperoxyde-ammoniak wordt toegepast. De verhouding van bindmiddel tot brons poeder moet men in de praktijk bepalen, trouwens het bedrukken van weefsels is in het algemeen een kwestie van ervaring.

Zeer fraaie effecten bereikt men door de bronsverven met kleurstoffen te mengen.

Het verven van katoen

De voorbehandeling van het katoen voor het verven hangt geheel af van de toestand, waarin het materiaal in de ververij aankomt.

Strengen worden gewoonlijk met een 0,25-0,5-pcts oplossing van gecalcineerde soda, met 1 % gesulfoneerde olie gedurende 3 uur onder zwakke overdruk uitgekookt. Het weefsel moet, als het gereed is, vooral buitengewoon nauwkeurig uitgekookt worden om alle appretuur te verwijderen, daar het weefsel anders bij het verven de kleurstof ongelijkmatig opneemt en dan ontstaan soms de mooiste landkaarten. Zekerheid biedt het toevoegen van 0,1-0,2 % activin (het natriumzout van p-toluolsulfochlooramide). Weefsel dat gebleekt moet worden kookt men met een oplossing van 3 % natronloog, 2 % gecalcineerde soda, 1 % gesulfoneerd vet en 0,1-0,2 % activin gedurende 4 uur. Met een oplossing van jodium in joodkalium kan men controleren of alle stijfsel opgelost is.

Stukken weefsel, die later met kuipkleurstoffen geverfd moeten worden, naait men aan elkaar zodanig, dat de einden over elkaar vallen. Bij het tegen elkaar naaien ontstaan later donkere strepen. Fijne weefsels en ook gebreid goed wordt niet onder druk gekookt doch in open ketels. Ruwe katoen en ruwe garens worden in mechanische apparaten gekookt, vaak ook alleen in koud behandeld om het materiaal gemakkelijker verspinbaar te houden.

Voor het verven van garens op spoelen en gehele kettingboomen heeft men apparaten geconstrueerd. Met vele kleurstoffen is het dan echter moeilijk een volkomen gelijkmatige tint te verkrijgen. Trouwens ook het verven van garens in strengen is niet gemakkelijk en vereist veel ervaring. Men heeft allerlei hulpmiddelen om de kleur gelijkmatiger te doen opnemen, veel van deze preparaten verslechteren echter het verfproces zelf. Met glucose verkrijgt men gunstige resultaten, de hoeveelheid loog moet dan echter verhoogd worden. De gelijkmatigst geverfde strengen verkrijgt men wanneer de verver de kunst verstaat door tussendoor uitwringen van de streng en bij kuipkleurstoffen door opnieuw toevoegen van hydrosulfiet de ongelijkmatige invloeden uit te schakelen; dit is een kwestie van ervaring. Verder kan men bij kuipkleurstoffen bij een te lage temperatuur beginnen en pas wanneer de strengen door en door vochtig zijn de temperatuur verhogen.

Na het verven moet het materiaal uitgehangen worden om zuurstof op te nemen. Deze oxydatie kan men veel vlugger en gemakkelijker uitvoeren door na te oxyderen met een bad van 0,5 cm³ 30-pcts waterstofperoxyde per liter.

Men kan ook natriumperboraat nemen en wel 1-3 % van het gewicht der behandelde garens. Bij 30°-38℃ is de oxydatie in een kwartier afgelopen. Hierna kan men de vloeistof tot koken verhitten en zeep toevoegen.

Verf uit wol verwijderen

De wol wordt eerst met een verdunde oplossing van ammoniak behandeld. Men neemt 3-5 % ammoniak, berekend ten opzichte van het gewicht van de wol. De wol moet goed met de oplossing doordrenkt worden. Hierna wordt de wol met warm water uitgewassen. Eventueel kan men de bewerking nog eens met 2 % ammoniak herhalen.

Nu lost men in een houten kuip 3 tot 5 % basisch zinksulfoxalaatformaldehyde in heet water op onder toevoeging van 3 tot 5 % azijnzuur van 28 %. De wol verhit men nu met deze oplossing tot koken en laat 20 min doorkoken. Hierna voegt men nog eens 3 % azijnzuur toe en laat weer 15 min koken. Tenslotte wordt de wol goed met warm water uitgewassen.

Verven van katoen

Tegenwoordig verft men katoen gewoonlijk met de direct kleurende kleurstoffen, dus kleurstoffen die zonder bijzondere voorbereiding zich vast aan de vezel hechten. Het verfbad moet alleen een bepaalde hoeveelheid keukenzout bevatten. Deze kleurstoffen zijn door de leek het gemakkelijkst toe te passen en geven de beste resultaten. Bovendien komen deze kleurstoffen ook in kleine hoeveelheden verpakt in de handel.

Voor geel neemt men per 100 kg katoen 1 kg kleurstof en 5 kg keukenzout. Het bad wordt op 60℃ gebracht en bij deze temperatuur dompelt men het katoen in de vloeistof. De oplossing wordt nu langzamerhand tot koken verhit en wordt met de stof ongeveer drie kwartier doorgekookt. De stof wordt dan goed uitgewassen en gespoeld en tenslotte gedroogd.

Voor een normaal rood neemt men per 100 kg katoen, 2 kg kleurstof en 10 kg zout, eveneens voor normaal blauw en groen; voor zwart neemt men 5 kg kleurstof en 25 kg zout.

De namen van kleurstoffen variëren per fabrikant. Bij het bestellen van anilinekleurstoffen voor dit doel en ook voor het verven van alle andere stoffen geeft men aan den leverancier zo precies mogelijk het doel op waarvoor ze gebruikt worden.

Enkele kleurstoffen zijn:
chrysaminegeel, chloraminegeel, aurophenine, dianyloranje, chlorantinegeel, diaminegeel, congorood, oxaminerood, dianylrood, thiazinerood, congorubin, diaminbrillantviolet, dianylgranaat, chlorantinebordeaux, diaminerosa, erica, geranine, diaminblauw, oxamineblauw, azoblauw, brillantazurin, brillantechtblauw, difenylgroen, dianylgroen, congobruin, plutobruin, cupranilbruin, dianylzwart, diaminezwart, columbiazwart, benzozwart, enz.

Verven van wol

Voor wol gebruikt men gewoonlijk de zg. zure kleurstoffen. Als zuur voegt men zwavelzuur of azijnzuur toe. Gewoonlijk bevat het verfbad ook nog glauberzout.

Viscose

Men dompelt 2 kg katoenafval of zuivere houtcellulose in 18-pcts natronloog en laat de cellulose hierin ongeveer een uur. De overmaat loog wordt hierna afgeperst tot de natte cellulose 6,5 kg weegt. De natte cellulose laat men nu gedurende 70 uur in een gesloten apparaat bij 20℃ liggen.

De massa wordt in een meng- en kneedapparaat gedaan, dat geheel gesloten kan worden. Men kneedt de cellulose met ¾ kg zwavelkoolstof. Het apparaat moet gesloten worden en na ongeveer 2 uur kan men zien, dat uit de cellulose met de loog en de zwavelkoolstof zich het oranje xanthogenaat gevormd heeft.

Dit xanthogenaat wordt nu in een 3½-pcts natronloog opgelost tot de oplossing 7% cellulose bevat; hiertoe heeft men 16 tot 18 kg loog noodig. Deze viscose laat men ongeveer 3 dagen rijpen, waarna ze tot draden gesponnen kan worden. De massa wordt door zeer nauwe openingen geperst, waardoor zeer fijne draden ontstaan, die onmiddellijk in een bad geleid worden dat de oplosbare viscose weer onoplosbaar maakt. Dit bad bevat zuur en zout, waardoor de cellulose, die als xanthogenaat gebonden was, weer tot cellulose geregenereerd wordt. Wanneer men de viscose op een glazen plaat uitgiet en de verkregen dunne laag met de oplossing neerslaat, verkrijgt men een dun doorzichtig blad van cellulose, dat in het groot gemaakt wordt en als cellofaan of glaspapier in de handel gebracht werd. De viscose-kunstzijde en het cellofaan bestaan dus uit zuivere cellulose.

Zijde

Echte zijde bestaat in natuurlijke toestand uit twee stoffen, de kern is fibroine en hierop bevindt zich een laag sericine. Deze laatste stof is betrekkelijk gemakkelijk oplosbaar, terwijl de binnenste stof, de eigenlijke vezel, veel minder gemakkelijk aangetast wordt. De verontreinigingen die de natuurzijde bevat bevinden zich hoofdzakelijk in de buitenste laag, in de bast. Voor het verven en het verder verwerken is het bijna steeds noodzakelijk deze bast te verwijderen. De bastsubstantie gelijkt nu enigszins op gelatine, lost door koken in water echter slechts langzaam op. Daar de vezel door verdunde loog aangetast wordt, hierdoor zeer broos en minder glanzend wordt, moet men de bast met behulp van zeep en iets soda oplossen, steeds echter zeer voorzichtig om de eigenlijke vezel niet te beschadigen.

Bij dit koken met zeepwater wordt de vezel natuurlijk lichter in gewicht, echter ook veel lichter in kleur en meer glanzend, de draad wordt zachter en neemt de kleurstoffen bij het verven beter en gelijkmatiger op.

Op dezelfde wijze worden gemengde weefsels behandeld, die bijvoorbeeld uit echte zijde met kunstzijde of katoen bestaan. Hierdoor worden dan tevens alle verontreinigingen verwijderd, de kwaliteit wordt veel beter. Na dit uitkoken wordt dan uiterst zorgvuldig met water schoongespoeld.

Hier en daar geschiedt het ontbasten met gesulfoneerde ricinusolie. Men neemt 1 dl olie op 1000 dl water en voegt 2 dl soda toe. Gekookt wordt slechts een half uur, de rest van de sericine wordt pas bij het verfproces verwijderd. Een dun laagje blijft dan op de vezel achter.

Zeildoek dat niet opgevouwen behoeft te worden, dus bevestigd blijft, kan men waterdicht maken met:

Gekookte lijnolie	4		dl
Zwartsel in pasta	1		dl
Siccatief zoveel als noodig is.
of:
Gekookte lijnolie	8		dl
Aluminiumbrons	1		dl
Siccatief naar behoefte.

Lichte weefsels, die niet aan het licht komen, kan men waterdicht maken met een 5- tot 10-pcts oplossing van bijenwas in terpentijnolie.

Bij het bereiden van deze preparaten worden de vaste stoffen eerst bij zo laag mogelijke temperatuur gesmolten. Hierna voegt men de niet vluchtige vloeistoffen toe en verwijdert de pot uit de nabijheid van vuur. Hierna wordt verdund met de vluchtige oplosmiddelen. Dit verdunnen mag nooit in een vertrek geschieden waar vuur of open licht brandt, bijvoorbeeld gaslicht. De dampen van vele vluchtige stoffen hebben door hun betrekkelijke zwaarte de eigenschap over de grond verder te kruipen. Het is dus mogelijk dat over een afstand van vele meters de dampen met vuur in aanraking komen, de dampen ontvlammen en de vlam plant zich voort tot het apparaat waar men aan het verdunnen is. Er kan dan nog een kleine explosie volgen waardoor de hete inhoud uit de pot geslingerd wordt en een zware brand kan het gevolg zijn, afgezien van de verbrandingen die degene, die de proeven neemt, nog op kan lopen.

Ook bij het werken met kleine hoeveelheden moet men de eis stellen, dat bij het verdunnen met brandbare oplosmiddelen de dampen niet met vuur in aanraking kunnen komen. Men gaat dus het beste naar een ander vertrek of naar buiten.

Wanneer een preparaat, dat oplosmiddelen bevat, te koud geworden en dus te stijf is, kan men het opwarmen door het in een bak of pot met heet water te zetten. Het water wordt dus te voren heet gemaakt en dan naar een vertrek gebracht waar geen vuur brandt; hier plaatst men dan de fles of pot met brandbaar materiaal in het hete water. Alle preparaten, die voor het waterdicht maken gebruikt worden, moet men voor het opbrengen omroeren, juist als iedere verf. In het algemeen brengt men de preparaten met een kwast op. Het doek wordt te voren op een raam gespannen. Heeft men zeer grote oppervlakken te behandelen, dan loont het aanschaffen van een verfspuit.

In het algemeen is het voldoende de laag aan een zijde op te brengen. Hierdoor blijft het weefsel bovendien nog voldoende soepel en het wordt niet te zwaar; het gewicht neemt in het algemeen toch reeds ongeveer met 50 % toe.

Bij het waterdicht maken met preparaten. die lijnolie bevatten, mag men de kleden, ook wanneer de laag schijnbaar geheel droog is, niet onmiddelijk oprollen of opvouwen; bij de naoxydatie komt nog steeds vrij veel warmte vrij en de kleden worden dan kleverig. Bovendien is het aan te bevelen de kleden met een dunne laag talcum in te wrijven.

Afhankelijk van de aard van de stof past men de oplossingen ook wel in omgekeerde volgorde toe.

Men baadt dan de stof eerst in een oplossing van zuiver aluminiumacetaat van 4° tot 5° Bé en laat de stof dan in een warm vertrek goed drogen. Hierna dompelt men de stof of het kledingstuk in een oplossing van 5 % zeep in zacht water. De overmaat vloeistof wordt door afwringen verwijderd en tenslotte dompelt men de stof in een 2-pcts aluinoplossing. Hierna wordt gedroogd.

.